Chociaż język polski i słowacki zawierają mnóstwo wspólnych słów, nasze kalendarze różnią się od siebie prawie całkowicie. Jak brzmią słowackie nazwy miesięcy? Jakie jest pochodzenie polskich i słowackich miesięcy? Jak wyglądałby słowacki kalendarz, gdyby użyto słowiańskiego nazewnictwa? O tym dowiecie się w poniższym artykule.

Hoci poľština a slovenčina majú veľa slov spoločných, naše kalendáre sú takmer úplne odlišné. Aké sú slovenské názvy mesiacov? Aký je pôvod poľských a slovenských mesiacov? Ako by vyzeral slovenský kalendár, keby sa používalo slovanské názvoslovie? O tom sa dozviete v nasledujúcom článku.

Pochodzenie nazw miesięcy

Pôvod názvov mesiacov

Jakie jest pochodzenie polskich i słowackich nazw miesięcy? Polskie w większości wywodzą się ze źródłosłowów słowiańskich (z wyjątkiem marca i maja), a słowackie zostały zaczerpnięte z języka łacińskiego.

Aký je pôvod poľských a slovenských názvov mesiacov? Poľské názvy väčšinou pochádzajú zo slovanskej etymológie (s výnimkou marca a mája), ale slovenské boli prevzaté z latinčiny.

Styczeń jest prawdopodobnie przekształceniem staropolskiej nazwy lutego o postaci sieczeń. Ta z kolei wywodzi się z języka prasłowiańskiego, gdzie sěčьńь oznaczał „zimowy okres odpowiedni do wyrębu drzew w lesie” (od sěča – cięcie, wyrąb drzew – z przyrostkiem ьn’ь, który tworzył nazwy miesięcy). Współczesna forma powstała poprzez skojarzenie ze słowem „tyka”, które oznaczało jeden z rodzajów pozyskiwanego drewna.

Styczeń je pravdepodobne transformáciou staropolského názvu pre február v podobe sieczeń. Ten zase pochádza z praslovančiny, kde sěčьńь znamenalo „zimné obdobie vhodné na rúbanie stromov v lese“ (od sěča – rez, výrub stromov – s príponou ьn’ь, ktorou sa tvorili názvy mesiacov). Súčasná podoba vznikla spojením so slovom tyka, ktoré znamenalo jeden z druhov ťaženého dreva.

Január wywodzi się od słowa iānuārius, które w języku łacińskim oznacza „miesiąc boga Janusa”. Janus w mitologii italskiej jest bogiem m.in. wszelkich początków i umów.

Január pochádza zo slova iānuārius, čo v latinčine znamená „mesiac boha Janusa“. Janus je v italickej mytológii okrem iného bohom všetkých začiatkov a dohôd.

Polski luty jest wyjątkowo ciekawy, ponieważ jako jedyny w kalendarzu ma formę przymiotnika. Pochodzi od prasłowiańskiego wyrazu ljutъ, który oznaczał „srogi, okrutny, dziki”, a także „ostry, piekący”.

Poľský február je obzvlášť zaujímavý, pretože ako jediný v kalendári má tvar prídavného mena. Je odvodený od praslovanského slova ljutъ, ktoré znamenalo „drsný, krutý, divoký“ a tiež „ostrý, pálivý“.

Przodkiem słowackiej nazwy jest februārius, czyli „miesiąc februy”. Februa była świętem, które przypadało na 15 lutego, w którym składano ofiary bogom w ramach oczyszczenia za złe uczynki. Nazwa święta powstała na część bóstwa Februusa, który w mitologii italskiej jest bogiem oczyszczania.

Predkom slovenského názvu je februárius, čo znamená „februový mesiac“. Februa bol sviatok pripadajúci na 15. február, pri ktorom sa prinášali obety bohom ako očistenie za zlé skutky. Názov sviatku vznikol podľa božstva Februus, ktoré je v italickej mytológii bohom očisty.

Marzec do naszych słowników dotarł poprzez język średnio-wysoko-niemiecki. Etymologia sięga korzeniami do łacińskiego miesiąca Mārtius, który oznaczał „miesiąc poświęcony bogu Marsowi”. Mars jest rzymskim bogiem wojny.

Do našich slovníkov sa slovo marec dostalo prostredníctvom strednej hornej nemčiny. Etymológia vychádza z latinského mesiaca Mārtius, ktorý znamenal „mesiac zasvätený bohu Marsovi“. Mars je rímsky boh vojny.

Kwiecień wywodzi się od prasłowiańskiego przodka o postaci květьńь. Oznaczał dosłownie „okres kwitnięcia roślin”.

Kwiecień pochádza z praslovanského predka v podobe květьñь. Doslova znamenal „obdobie kvitnutia rastlín“.

Apríl swoje źródło ma w łacińskim Aprīlis, który był poświęcony bogini Wenus (w języki greckim „Aphrodítē”, z czego prawdopodobnie wywodzi się nazwa miesiąca), która jest rzymską boginią miłości.

Apríl má svoj pôvod v latinskom Aprílis, ktorý bol zasvätený bohyni Venuši (v gréčtine „Aphrodítē“, od ktorej je pravdepodobne odvodený názov mesiaca), ktorá je rímskou bohyňou lásky.

Maj to drugie wspólne określenie. Pochodzi z łacińskiego słowa Māius, który oznacza „miesiąc poświęcony bogini Mai”. Maja jest rzymską boginią wzrastania i matką-ziemią.

Máj je druhý spoločný výraz. Pochádza z latinského slova Māius, čo znamená „mesiac zasvätený bohyni Maii“. Maia je rímska bohyňa rastu a matka zem.

Tutaj etymologia może zniesmaczyć osoby, które mogą odczuwać odrazę do owadów. Czerwiec swoją nazwę zawdzięcza czerwcom polskim, z których od dawnych czasów pozyskiwano używany w całej Europie aż do XVI wieku czerwony barwnik. Czerwiec i lipiec były miesiącami obfitego występowania tych owadów.

Tu môže etymológia znechutiť osoby, ktoré majú odpor k hmyzu. Czerwiec získal svoj názov od czerwiec polski (Porphyrophora polonica), z ktorého sa od dávnych čias získavalo červené farbivo používané v celej Európe až do 16. storočia. Jún a júl boli mesiacmi hojného výskytu tohto hmyzu.

Jún w języku łacińskim miał postać iūnius i był miesiącem bogini Junony. Junona w mitologii rzymskiej jest opiekunką życia kobiet i małżonką Jowisza, najwyższego z bogów w rzymskim panteonie.

Jún mal v latinskom jazyku podobu iūnius a bol mesiacom bohyne Juny. Juno je v rímskej mytológii ochrankyňou života žien a manželkou Jupitera, najvyššieho z bohov v rímskom panteóne.

Przodkiem lipca był prasłowiański lipьcь, który oznaczał „coś związanego z lipą, z lipami”. Pierwotne ogólne znaczenie z czasem zostało przeniesione na określenie siódmego miesiąca w roku.

Predkom lipca bolo praslovanské lipьcь, ktoré znamenalo „niečo súvisiace s lipou, s lipami“. Pôvodný všeobecný význam sa časom preniesol na označenie siedmeho mesiaca v roku.

Júl pochodzi od łacińskiego słowa iūlius. Miesiąc ten był poświęcony Gajuszowi Juliuszowi Cezarowi, który był rzymskim dyktatorem.

Júl pochádza z latinského slova iūlius. Tento mesiac bol zasvätený Gaiovi Juliovi Caesarovi, ktorý bol rímskym diktátorom.

Polska nazwa pochodzi z prasłowiańskiego wyrazu sŕ̥pьnь, który oznaczał „okres żęcia zboża”. Ta z kolei wywodzi się od słowa sŕ̥pъ, które oznaczało „sierp”.

Poľský názov pochádza z praslovanského výrazu sŕ̥pьnь, ktorý znamenal „obdobie žatia obilia“. Tento výraz sa zase odvodzuje od slova sŕ̥pъ, ktoré znamenalo „srp“.

August swoją dzisiejszą nazwę zawdzięcza Oktawianowi Augustowi, pierwszemu rzymskiemu cesarzowi. Władca zmarł 19 sierpnia i na jego pamiątkę Rzymianie zmienili nazwę tego miesiąca z sextīlis na augustus.

August za svoj dnešný názov vďačí Oktaviánovi Augustusovi, prvému rímskemu cisárovi. Vládca zomrel 19. augusta a na jeho pamiatku Rímania zmenili názov tohto mesiaca zo sextīlis na augustus.

Wrzesień związany jest z kwiatami wrzosu. Pierwotnie oznaczał „okres kwitnięcia wrzosu”.

Wrzesień je spojený s kvetmi vresu. Pôvodne znamenal „obdobie kvitnutia vresu“.

September pochodzi z łacińskiej nazwy september, która oznaczała „siódmy miesiąc”. Tylko dlaczego siódmy, skoro wrzesień jest dziewiątym miesiącem w roku? Jest tak dlatego, że dla starożytnych Rzymian pierwszym miesiącem w kalendarzu był marzec.

September pochádza z latinského názvu september, ktorý znamenal „siedmy mesiac“. Lenže prečo siedmy, keď september je deviatym mesiacom v roku? Je to tak preto, že pre starovekých Rimanov bol prvým mesiacom v kalendári marec.

Październik wywodzi się ze starodawnych procesów pozyskiwania włókien. Paździerze to są zdrewniałe łodygi lnu i konopi, od których oddzielano włókna do dalszej obróbki. Prasłowiańskim przodkiem paździerza było słowo pazderьje.

Październik pochádza zo starodávnych procesov získavania vlákien. Paździerze (pazderie) sú drevnaté stonky ľanu a konopí, od ktorých sa oddelovali vlákna na ďalšie spracovanie. Praslovanským predkom názvu pazderie bolo slovo pazderьje.

Október w łacinie miał postać octōber i oznaczał „ósmy miesiąc”.

Október v latinčine mal podobu octōber a znamenal „ôsmý mesiac“.

Pochodzenie polskiej nazwy jest bardzo intuicyjne. W języku prasłowiańskim miała postać listopadъ i oznaczała „opadanie liści jesienią” lub „okres opadania liści”.

Pôvod poľského názvu je veľmi intuitívny. V praslovančine mal podobu listopadъ a znamenal „padanie listov na jeseň“ alebo „obdobie padania listov“.

November pochodzi z łacińskiej nazwy november, która oznaczała „dziewiąty miesiąc”.

November pochádza z latinského názvu november, ktorý znamenal „deviaty mesiac“.

Grudzień wywodzi się z północnego dialektu języka prasłowiańskiego. Tam wyraz grudьńь oznaczał okres, gdy ziemia jest zamarznięta i pokryta grudami.

Grudzień pochádza zo severného dialektu praslovanského jazyka. Tam slovo grudьńь znamenalo obdobie, keď je zem zamrznutá a pokrytá hrudami.

December w łacinie miał postać december i oznaczał „dziesiąty miesiąc”.

December v latinčine mal podobu december a znamenal „desiaty mesiac“.

Jak mogłyby wyglądać rodzime nazwy?

Ako by mohli vyzerať rodné názvy?

Uwielbiamy nasze języki i ich brzmienie, przez co od początku byliśmy ciekawi, jak mogłyby wyglądać słowiańskie odpowiedniki słowackich nazw miesięcy.

Milujeme naše jazyky a ich znenie, preto sme od začiatku boli zvedaví, ako by mohli vyzerať slovanské ekvivalenty názvov slovenských mesiacov.

Jedną z pierwszych prób przywrócenia rodzimych nazw miesięcy była próba Ľudovíta Štúra z 1845 roku i jego wersję przedstawimy w tym artykule. Nazwy zostały tylko nieznacznie zmienione, aby odpowiadały dzisiejszemu standardowi pisowni.

Jedným z prvých pokusov o znovuzavedenie rodných názvov mesiacov bol pokus Ľudovíta Štúra z roku 1845, a jeho verziu predstavíme v tomto článku. Názvy boli len mierne zmenené, aby zodpovedali dnešnému štandardu písania.

Štúrowski kalendarz

Štúrovský kalendár

Styczeń – słowackim odpowiednikiem mógłby być veľký sečeň, który wywodzi się z prasłowiańskiego czasownika sěťi (ciąć; kosić).

Január – slovenským ekvivalentom by mohol byť veľký sečeň, ktorý pochádza z praslovanského slovesa sěťi (rezať; kosiť).

Luty – rodzimym odpowiednikiem mógłby być malý sečeň.

Február – rodným ekvivalentom by mohol byť malý sečeň.

Marzec – słowiańskim odpowiednikiem mógłby być brezeň, który pochodzi od zieleniejących w tym miesiącu brzóz i zbierania leczniczej wody brzozowej.

Marec – slovanským ekvivalentom by mohol byť brezeň, ktorý pochádza od zeleňajúcich sa v tomto mesiaci breziek a zberu liečivej brezovej vody.

Kwiecień – odpowiednikiem mógłby być dubeň, który nawiązuje do okresu wzmożonego wzrostu dębów.

Apríl – ekvivalentom by mohol byť dubeň, ktorý odkazuje na obdobie zvýšeného rastu dubov.

Maj – odpowiednikiem mógłby być kveteň, który wywodzi się z prasłowiańskiego květьnь, oznaczającego „okres kwitnięcia roślin”.

Máj – ekvivalentom by mohol byť kveteň, ktorý pochádza z praslovanského květьnь, znamenajúceho „obdobie kvitnutia rastlín“.

Czerwiec – słowacki odpowiednik – lipeň – blisko ma do polskiego „lipca” i oznacza miesiąc, w którym zakwitają lipy.

Jún – slovenský ekvivalent – lipeň – je blízky poľskému „lipiec” a znamená mesiac, v ktorom kvitnú lipy.

Lipiec – rodzimym odpowiednikiem mógłby być znajomo brzmiący červenec. Nazwa nawiązuje do okresu nasilonego występowania czerwi, które były wykorzystywane do pozyskiwania czerwonego barwnika. Brzmi znajomo? 😀

Júl – rodným ekvivalentom by mohol byť známy červenec. Názov odkazuje na obdobie intenzívneho výskytu červov, ktoré sa využívali na získavanie červeného farbiva. Znie to známo? 😀

Sierpień – odpowiednikiem mógłby być klaseň, pochodzący z prasłowiańskiego kolsъ (kłos) i oznaczający miesiąc, w którym zaczynają się żniwa.

August – ekvivalentom by mohol byť klaseň, pochádzajúci z praslovanského kolsъ (klás) a označujúci mesiac, v ktorom začínajú žatvy.

Wrzesień – odpowiednikiem mógłby być malý rujeň. Rujeň wywodzi się z prasłowiańskiego wyrazu ruja (ryczenie, ryk; czas ryczenia w okresie rui). Ruja jeleni i łosi w tym okresie była dla naszych przodków czasem obfitych łowów.

September – ekvivalentom by mohol byť malý rujeň. Rujeň pochádza z praslovanského výrazu ruja (ručanie, ryk; čas ručania v období ruje). Ruja jeleňov a losov v tomto období bola pre našich predkov časom hojných lovov.

Październik – słowackim odpowiednikiem mógłby być veľký rujeň.

Október – slovenským ekvivalentom by mohol byť veľký rujeň.

Listopad – tu natrafiamy na miłą sytuację. Proponowana słowacka nazwa brzmi dokładnie tak samo, jak polska – jest to listopad.

November – tu narážame na príjemnú situáciu. Navrhovaný slovenský názov znie presne rovnako ako poľský – je to listopad.

Grudzień – odpowiednikiem mógłby być prosinec, który pochodzi z prasłowiańskiego prosinьcь. Prawdopodobnie nazwa ta pochodziła od czasownika sijati (lśnić; świecić) i nawiązywała do promieni słonecznych, których po przesileniu zimowym było z każdym dniem coraz więcej.

December – ekvivalentom by mohol byť prosinec, ktorý pochádza z praslovanského prosinьcь. Pravdepodobne tento názov pochádzal od slovesa sijati (lesknúť sa; svietiť) a odkazoval na slnečné lúče, ktorých po zimnom slnovrate bolo s každým dňom viac.

Źródła

Zdroje

Inne artykuły, które opłaci się zobaczyć:

Ďalšie články, ktoré stoja za pozretie: